Στην τελευταία του κατοικία στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών οδηγήθηκε ο Διονύσης Σαββόπουλος. Η νεκρώσιμη πομπή έφθασε λίγο μετά τις 15:15 στο Α’ Νεκροταφείο, συνοδευόμενη με τα τραγούδια του αγαπημένου Νιόνιου. «Συννεφούλα» «Ας κρατήσουν οι χοροί» «Μη μιλάς άλλο αγάπη» μερικά από τα τραγούδια που ακούγονταν στον αέρα σε όλη τη διάρκεια της ταφής.
Νωρίτερα σε κλίμα οδύνης Σε κλίμα οδύνης τελέστηκε στη Μητρόπολη Αθηνών η εξόδιος ακολουθία του Διονύση Σαββόπουλου, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 81 ετών, αφήνοντας πίσω του τεράστια παρακαταθήκη, αλλά κι ένα δυσαναπλήρωτο κενό.
Η σορός του βρισκόταν από τις 8:30 έως τις 11:30 στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, όπου πλήθος κόσμου, πολιτικοί, καλλιτέχνες, συγγενείς και φίλοι, απεύθυναν το τελευταίο «αντίο» στον ανεπανάληπτο δημιουργό που σφράγισε την ελληνική μουσική.
Κατά τη 1.00 το μεσημέρι ξεκίνησε η εξόδιος ακολουθία, χοροστατούντος του αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου, ενώ μετά το πέρας της ακολούθησαν οι επικήδειοι, που εκφώνησαν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, η τέως πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, ο Σταμάτης Φασουλής, η γιατρός Αναστασία Κοτανίδου, ο εικαστικός Αλέξης Κυριτσόπουλος, ο γιος του εκλιπόντα Κορνήλιος Σαββόπουλος και ο εγγονός του.
Στον επικήδειό του ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε με συγκίνηση για τον Δ. Σαββόπουλο, χαρακτηρίζοντάς τον «Χρονογράφο του νεοελληνικού ταξιδιού επί μισό αιώνα».
Ο κ. Μητσοτάκης είπε ότι «η κληρονομιά του Σαββόπουλου δεν αποτελεί μόνο τεράστιο κεφάλαιο της καλλιτεχνικής μας ιστορίας αλλά και κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης. Προσέθεσε ότι ο Διονύσης Σαββόπουλος συμβάδισε με τη ζωή της χώρας στις χαρές ενώ προειδοποιούσε στις “ανηφόρες” έχοντας πάντα τη δική του άποψη για τα πράγματα “ανοιχτή αλλά ποτέ αιχμάλωτη δογμάτων”. Έφερε το ροκ κοντά στο λαϊκό και το δημώδες έτσι και στο κοινωνικό πεδίο, από τις οραματικές ιδέες της Αριστεράς συναντήθηκε με τον ρεαλισμό της φιλελεύθερης σκέψης» είπε και ανέφερε στίχους από τον «Άγγελο Εξάγγελο» που -όπως συμπλήρωσε- τους ξεχώρισε επειδή αποτελούν ευθύ και δημόσιο λόγο που γεφυρώνουν τον κόσμο της Τέχνης με τον πραγματισμό της πολιτικής.
«Μια απόδειξη όπου η καλλιτεχνική ευαισθησία γίνεται πολύ πιο περιγραφική και πολύ πιο ισχυρή από κάθε πολιτικό επιχείρημα» προσέθεσε ο κ. Μητσοτάκης χαρακτηρίζοντας τον εκλιπόντα «αιρετικό στα σχόλια του» που δεν αρνήθηκε «ποτέ την πρόκληση της αμφισβήτησης», και «πατριώτη που αγαπούσε τον τόπο του ειλικρινά μιλώντας με τη βραχνή φωνή πότε του αφηγητή και πότε του επικριτή κάθε λάθους, του κράτους ή του πολίτη, ώστε η στάση του να μετατρέπεται σε έναν αόρατο συντελεστή στην εξίσωση της Δημοκρατίας».
«Δεν ήταν μόνο η δημόσια συμπεριφορά του Διονύση» -είπε ο πρωθυπουργός- «που ένωνε στο πρόσωπο του την Τέχνη με την πολιτική», επισημαίνοντας ότι δεν δέχθηκε ποτέ δημόσιες θέσεις και αξιώματα, αλλά ήταν «και το μήνυμα της ενότητας και της κοινότητας των Ελλήνων που διέτρεχε το έργο και τη δράση του».
Ο κ. Μητσοτάκης αποχαιρέτησε τον Διονύση Σαββόπουλο με ένα «μεγάλο ευχαριστώ στο όνομα τόσων γενεών» που σφράγισε η διαδρομή του.
Από την πλευρά της η Κατερίνα Σακελλαροπούλου αναφέρθηκε στην κοινή τους καταγωγή από την πόλη της Θεσσαλονίκης λέγοντας: «Βαπτίστηκες στην ποιητικότητα και την πνευματικότητά της. Στις πολυπολιτισμικές της παραστάσεις, τα βιώματα και τα τραύματά της, σε αυτή την πόλη της βαριάς και γλυκιάς συνάμα έμπνευσης. Της δικής μας πόλης, της γενέθλιας γης και της αναφοράς μας της κοινής. Ίσως αυτή η μνήμη, οι αφηγήσεις των πρώτων και των νεανικών χρόνων, που προλάβαμε να μοιραστούμε, να σε έκαναν να με αποκαλείς “η καινούργια παιδική μου φίλη».
Όπως είπε η κ. Σακελλαροπούλου «Το φορτηγό πέρασε από την εθνική και σε πήγε μακριά, στα πέρα μέρη, και έτσι ξεκίνησε το δικό σου και μαζί το δικό μας ταξίδι. Τραγούδησες για μας, για τον λαό, το έθνος και την ιστορία, την παράδοση και το μοντέρνο, την ταυτότητά μας, τη σύνθεση ανατολής και δύσης. Αλλά και για τη μικρή μας τη ζωή, για τον καθένα μας προσωπικά. Τόσες μουσικές, τόσοι στίχοι, πάντα τα σκεφτόσουν ενιαία, έλεγες, σαν σύνολο και μετά άνθιζε ο καρπός της δημιουργίας, της ιδιοφυίας. Με τα τραγούδια σου ερωτευθήκαμε, πονέσαμε, χαρήκαμε, λυτρωθήκαμε. Συνδεθήκαμε με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Άγγιξες τις ψυχές μας με τρόπο ανεξίτηλο, η φωνή σου θα αντηχεί για πάντα μέσα μας και η μνήμη σου θα ζει σε κάθε νότα και σε κάθε λέξη που μας άφησες. Το έργο σου δεν είναι μόνο μια μουσικά αποτυπωμένη, πολιτική και πολιτισμική ιστορία του τόπου μας. Είναι μια σπουδή ποιητική, μια γλώσσα σαββοπουλική, τολμηρή και τρυφερή, ανατρεπτική και θεραπευτική, που μιλά της καθεμιάς γενιάς, καινούργιας και παλιάς».
Προσέθεσε ακόμα ότι «έγινες, ήσουν και παρέμεινες μέχρι το τέλος αληθινός, όπως υποσχέθηκες όταν άφηνες πίσω σου τη Θεσσαλονίκη. Δεν λύγισε ποτέ ο λόγος σου, ούτε επί χούντας, στη φυλακή, απέναντι στα σκοτάδια και τη λογοκρισία. Δεν σύρθηκες από το κοινό σου, ήσουν πάντα μπροστά, ακόμη και απέναντί του. Πέρασες από τον θρίαμβο στην αποδοκιμασία, όταν ενόχλησες με την κριτική σου ματιά. Στάθηκες όμως όρθιος με αξιοπρέπεια, με το κεφάλι ψηλά, και επέστρεψες, μας ξανακέρδισες. Με την Άσπα πάντα δίπλα σου να λάμπει και να σε στηρίζει».
«Και ήρθαν τα χρόνια τα τελευταία, με τη δοκιμασία της υγείας, αλλά και τον δικό σου τρόπο του αποχαιρετισμού, τις γεμάτες κόσμο και ρυθμό συναυλίες, το βιβλίο του απολογισμού και της συμφιλίωσης. Με τις φιλόξενες βραδιές, τους φίλους και τις αναμνήσεις. Με την πληρότητα της ζωής, την παρουσία σου να μας γεμίζει και να μας φωτίζει. Και την πίστη σου ότι “όλα είναι εδώ, τίποτα δεν χάνεται. Κι αυτοί που έφυγαν, εδώ είναι. Καταγόμαστε από τόπους φωτός”.
Θα στην προσέχουμε την Άσπα, να είσαι ήσυχος.
Καλό ταξίδι, Διονύση αγαπημένε» κατέληξε στον επικήδειό της η τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
«Δυστυχώς για εμένα σε γνώρισα πολύ αργά και σε μια πολύ δύσκολη στιγμή. Όσοι όμως σε γνωρίσαμε νιώθουμε τυχεροί που περπατήσαμε μαζί σου έστω για λίγο στο δρόμο της ζωής», δήλωσε η πνευμονολόγος Αναστασία Κοτανίδου, ενώ ακολούθησε ο Σταμάτης Φασουλής που τόνισε μεταξύ άλλων ότι ο Διονύσης Σαββόπουλος «αφήνει ένα ελληνικό τραγούδι όχι πλούσιο αλλά πάμπλουτο… Ήθελε τη ζωή να τη μεταφέρει στο τραγούδι κι αυτό έκανε… Καλή αντάμωση στο περιβόλι του ουρανού σου», είπε ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης με συγκίνηση.
«Έρχομαι από τη Θεσσαλονίκη να σου μεταφέρω τη βαριά οδύνη της πόλης, αλλά και τον σεβασμό και την περηφάνια της που αξιώθηκε εκείνη τη βραδιά του Δεκέμβρη του ‘44 να γεννήσει ένα τόσο λαμπρό τέκνο», ξεκίνησε τον δικό του επικήδειο ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης. «Σε αποχαιρετούμε σήμερα σαν έναν άνθρωπο σημαντικό για τον πολιτισμό, σημαντικό για τη σκέψη, το αίσθημα και την αισθητική μας, δηλαδή για ολόκληρη τη ζωή μας», είπε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, προσθέτοντας ότι «χωρίς εσένα άλλο θα ήταν το τραγούδι μας, άλλοι θα ήμασταν κι εμείς».
«Σε ένα από αυτά που γράφτηκαν διάβασα ”ο Σαββόπουλος είναι ο ρυθμός μέσα μας”. Από εκεί πιάστηκα, γιατί αυτόν τον ρυθμό, αλλά της καρδιάς μου θα ακολουθήσω για να με οδηγήσει τώρα να σε αποχαιρετήσω», σημείωσε με συγκίνηση η Δήμητρα Γαλάνη στον δικό της επικήδειο, απευθύνοντας στον σπουδαίο δημιουργό «ένα μεγάλο ευχαριστώ».
«Διονύση μου, τα λόγια από τα τραγούδια σου μπλέκονται ανάμεσα στα σκίτσα μου μέσα σε καπνούς και πυροτεχνήματα. Ψάχνω δικά μου λόγια και σιγομουρμουρίζω τραγούδια σου. Μέρα που είναι σήμερα, ημέρα αποφράς αλλά και ημέρα αγάπης, αγάπης όλων μας για σένα, αγάπη απέραντη, σήμερα θέλω να σου πω λόγια τεράστια, σαν τον Λευκό Πύργο, σαν τον Πύργο του ‘Αιφελ, σαν τον Όλυμπο», είπε ο εικαστικός Αλέξης Κυριτσόπουλος.
Με ιδιαίτερη ευαισθησία μίλησε και ο γιος του Κορνήλιος Σαββόπουλος: «Πολλά από τα τραγούδια σου είχαν δυο τραγούδια. Το ένα έτρεχε μπροστά το κυρίως θέμα και το άλλο ακολουθούσε από πίσω στο background … Μου πήρε 57 χρόνια να καταλάβω γιατί το έκανε αυτό. Είχε δυο ζωές, η μια ήταν πιο άυλη και πνευματική και η άλλη πιο γήινη, πιο σταθερή, πιο υλική», είπε, ενώ συγκινητικός ήταν και ο εγγονός του Σαββόπουλου. «Από πάντα θυμάμαι να μου μεταδίδεις την αγάπη σου με ειλικρίνεια, είναι σαν μέσα σου να είχες βρει την αληθινή αγάπη στην πιο απλή μορφή της, σαν να είχες νιώσει και καταλάβει τον πυρήνα της και τον πραγματικό λόγο που οι άνθρωποι αγαπάμε», σημείωσε.
Μετά το πέρας των επικηδείων και υπό τον ήχο αγαπημένων τραγουδιών που παιάνισαν η μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού στον προαύλειο χώρο της Μητρόπολης Αθηνών και η Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, αλλά και χειροκροτημάτων από τον κόσμο που τα σιγοτραγουδούσε, η σορός του Διονύση Σαββόπουλου συνάντησε την τελευταία κατοικία του.
Ε. Μ
ΦΩΤΟ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΕΛΤΕΣ
