Το «πράσινο φως» για τη λειτουργία των ιδιωτικών ΑΕΙ στην Ελλάδα έδωσε οριστικά το ΣτΕ.
Το δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπάρχει συνταγματικό εμπόδιο.
Με μια πολυσέλιδη απόφαση την οποία υπογράφει ο πρόεδρος του ΣτΕ Παναγιώτης Πικραμένος και η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ιστορική», το δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπάρχουν εμπόδια από το Σύνταγμα και το άρθρο 16 για τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα μας και απέρριψε την αίτηση που είχε καταθέσει η Ομοσπονδία των πανεπιστημιακών (ΠΟΣΔΕΠ) και άλλοι πανεπιστημιακοί.
Η απόφαση με αριθμό 1918/2025, βέβαια, ήρθε ενώ τα ιδιωτικά ΑΕΙ ετοιμάζονται να ανοίξουν τις πόρτες τους στους πρώτους φοιτητές αφού έχουν λάβει την άδεια λειτουργίας που απαιτεί ο σχετικός νόμος.
Η διάσκεψη της Ολομέλειας του ΣτΕ έγινε στην Αθήνα στις 2 και στις 13 Ιουνίου 2025 και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 24ης Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Η απόφαση ελήφθη με πλειοψηφία 17 υπέρ και 8 κατά. Η πλειοψηφία των δικαστών έκρινε ότι το άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο προβλέπει ότι η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το Ενωσιακό δίκαιο και όχι αυτόνομα. Με αυτή την ερμηνεία, δεν τίθεται συνταγματικό εμπόδιο για τη λειτουργία παραρτημάτων πανεπιστημίων προερχόμενων από κράτη-μέλη της Ε.Ε. ή χώρες που συμμετέχουν στη συμφωνία GATS.
Η απόφαση
Σύμφωνα με το πλήρες σκεπτικό, οι δικαστές επισημαίνουν ότι δεν πρόκειται για γενικό ζήτημα ερμηνείας του Συντάγματος, αλλά για συνταγματική ερμηνεία σε σχέση με το Ενωσιακό δίκαιο.
«Το Σύνταγμα ερμηνεύεται σε αρμονία με το Ενωσιακό δίκαιο, και εφόσον διασφαλίζονται η ακαδημαϊκή ελευθερία και το υψηλό επίπεδο σπουδών, δεν τίθεται ζήτημα αντισυνταγματικότητας», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Η Ολομέλεια απεφάνθη ότι η αποκλειστικότητα της ανώτατης εκπαίδευσης από δημόσια ΑΕΙ δεν αποτελεί διαχρονική και σταθερή αξία της ελληνικής έννομης τάξης: «Δεν διαπιστώνεται ότι η παροχή ανώτατης εκπαίδευσης αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου αντιπροσωπεύει μια μακρά και σταθερή αξία για τη χώρα.»
Στο ίδιο πλαίσιο υπενθυμίζεται ότι πολλά ελληνικά Συντάγματα (πλην εκείνων της δικτατορίας και του ισχύοντος) επέτρεπαν την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, γεγονός που αποδυναμώνει το επιχείρημα περί «παραδοσιακής συνταγματικής αρχής».
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η απόφαση: Η ρύθμιση των παρ. 5 και 8 εδ. β΄ του άρθρου 16 του Συντάγματος, με την οποία τίθενται οργανωτικοί κανόνες σχετικά με τη νομική μορφή των φορέων παροχής ανώτατης εκπαίδευσης, έχει ως θεμελιώδη στόχο την παροχή υψηλού επιπέδου ανώτατης εκπαίδευσης, η οποία κατά τον χρόνο θέσπισης του Συντάγματος του έτους 1975, υπό την ιδιαίτερη συγκυρία και τις εξαιρετικές ιστορικές περιστάσεις, λόγω της προηγηθείσας δικτατορίας, θεωρήθηκε ότι διασφαλίζεται αποκλειστικά με τη λειτουργία πανεπιστημίων υπό τη μορφή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου. Εξάλλου, στο άρθρο 25 του Συντάγματος ορίζεται ότι: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. … Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει … να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας (εδ. δ΄)».
Οι προυποθέσεις για τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ
Η απόφαση ξεκαθαρίζει το συνταγματικό τοπίο και επιτρέπει στον νομοθέτη να διαμορφώσει ρυθμιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία παραρτημάτων μη κρατικών ΑΕΙ, υπό την προϋπόθεση:
- ότι διασφαλίζεται το υψηλό επίπεδο σπουδών
- ότι προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία
- και ότι το κράτος έχει μηχανισμούς εποπτείας και αξιολόγησης
Ο νομοθέτης, σύμφωνα με την απόφαση, διαθέτει ευρεία διακριτική ευχέρεια στη ρύθμιση του πλαισίου αυτού, με μόνο όριο την εκπλήρωση της αποστολής της ανώτατης εκπαίδευσης όπως ορίζει το Σύνταγμα.
