Αν μπορούσαμε να δούμε μέσα μας με έναν μεγεθυντικό φακό, θα αντικρίζαμε έναν ολόκληρο κόσμο που πάλλεται από ζωή, έναν κόσμο φτιαγμένο από μικρόβια. Ζουν σε κάθε γωνιά του σώματός μας, όμως το πιο πυκνοκατοικημένο τους σπίτι είναι το έντερο. Εκεί, σε μια εύθραυστη ισορροπία, κατοικούν τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί που, όπως δείχνει η επιστήμη, δεν συμβιώνουν απλώς μαζί μας, συμμετέχουν ενεργά στο ποιοι είμαστε.
Για χρόνια, πιστεύαμε πως η προσωπικότητα είναι καθαρά υπόθεση γονιδίων και ανατροφής. Όμως νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Turku στη Φινλανδία προτείνει κάτι συναρπαστικό: ότι το μικροβίωμα των πρώτων χρόνων της ζωής μας μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση της ιδιοσυγκρασίας, του τρόπου που αντιδρούμε στον κόσμο, με φόβο ή περιέργεια, με δισταγμό ή χαρά.
Το πείραμα που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε το έντερο
Η ερευνήτρια Anna Aatsinki και η ομάδα της αποφάσισαν να εξετάσουν κάτι τολμηρό: εάν το μικροβίωμα των παιδιών μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά. Συγκέντρωσαν δείγματα κοπράνων από νήπια με διαφορετικούς τύπους ιδιοσυγκρασίας. Κάποια παιδιά ήταν πιο ενθουσιώδη, εξωστρεφή και περίεργα, άλλα πιο ήσυχα και επιφυλακτικά. Το μικροβίωμα των πρώτων μεταμοσχεύτηκε σε νεαρούς αρουραίους, ώστε να μελετηθεί η επίδρασή του στη συμπεριφορά.
Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά: οι αρουραίοι που δέχτηκαν το μικροβίωμα των πιο «ζωηρών» νηπίων έγιναν πιο τολμηροί και εξερευνητικοί. Δεν υπήρξε κάτι μαγικό σ’ αυτό, αλλά κάτι βιολογικά εξαιρετικά ενδιαφέρον. Το έντερο, μέσα από τις χημικές ουσίες που παράγουν τα μικρόβια, επικοινωνεί με τον εγκέφαλο. Και αυτή η επικοινωνία, φαίνεται, μπορεί να επηρεάζει τη συμπεριφορά. Με απλά λόγια, οι επιστήμονες άρχισαν να βλέπουν την προσωπικότητα όχι πια μόνο ως προϊόν του DNA ή του περιβάλλοντος, αλλά και του μικροβιακού οικοσυστήματος που σχηματίζεται μέσα μας από τις πρώτες μέρες της ζωής.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για εμάς
Η προσωπικότητα είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο βλέπουμε, νιώθουμε και αντιδρούμε στον κόσμο γύρω μας. Για χρόνια πιστεύαμε πως αυτή η εσωτερική μας υπογραφή είναι αποτέλεσμα μόνο γονιδίων και ανατροφής. Όμως σήμερα γνωρίζουμε ότι και οι μικροσκοπικοί μας συγκάτοικοι στο έντερο παίζουν το δικό τους ρόλο όχι καθοριστικό, αλλά διακριτικό, σαν μια απαλή νότα που αλλάζει τον τόνο μιας μελωδίας.
1. Το μικροβίωμα ως ρυθμιστής συμπεριφοράς
Ορισμένα μικρόβια παράγουν ουσίες που μπορούν να επηρεάσουν το νευρικό σύστημα και τα κέντρα της διάθεσης. Κάποια βοηθούν στη δημιουργία νευροδιαβιβαστών, (της «γλώσσας» με την οποία μιλούν οι νευρώνες μεταξύ τους), ενώ άλλα ρυθμίζουν τη φλεγμονή, διατηρώντας το σώμα και τον εγκέφαλο σε ισορροπία.
Όταν αυτή η εσωτερική οικολογία είναι αρμονική, ο εγκέφαλος φαίνεται να αντιδρά πιο ήπια στο στρες και να διατηρεί μια φυσική περιέργεια προς το καινούργιο. Όταν διαταραχθεί, μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευερεθιστότητα ή ανασφάλεια.
2. Τα πρώτα χρόνια: ο διάλογος ξεκινά
Στην αρχή της ζωής, το μικροβίωμα διαμορφώνεται μέρα με τη μέρα , από τη γέννηση, τον θηλασμό, τις πρώτες τροφές, την επαφή με το περιβάλλον. Αυτά τα πρώτα μικρόβια δεν είναι απλώς «επισκέπτες»: διδάσκουν το ανοσοποιητικό να αναγνωρίζει φίλους και εχθρούς, και στέλνουν χημικά σήματα στον εγκέφαλο που επηρεάζουν την ανάπτυξη συνάψεων που συνδέονται με το άγχος, τη χαρά και την περιέργεια. Θα μπορούσαμε να πούμε πως εκεί, στα πρώτα μας χρόνια, το έντερο και ο εγκέφαλος μαθαίνουν να συνεργάζονται, να αναπνέουν στον ίδιο ρυθμό.
3. Ένας αμφίδρομος διάλογος
Ο εγκέφαλος και το έντερο βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία, μέσω νεύρων, ορμονών και χημικών μορίων. Όταν είμαστε υπό την επήρεια του στρες, το έντερο το «αισθάνεται»: αλλάζει η κινητικότητά του, επηρεάζεται η χλωρίδα του. Αντίστροφα, όταν το μικροβίωμα είναι σε ανισορροπία, στέλνει μηνύματα που μπορούν να ενισχύσουν το στρες ή τη χαμηλή διάθεση.
Αυτός ο διάλογος είναι λεπτός, αλλά καθοριστικός σαν δύο μουσικά όργανα που παίζουν το ίδιο κομμάτι, και όταν το ένα ξεκουρδιστεί, ολόκληρη η μελωδία αλλάζει.
Μια νέα οπτική
Ίσως, λοιπόν, το να φροντίζουμε το μικροβίωμά μας μέσα από άσκηση, διατροφή, επαρκή ύπνο,επαφή με τη φύση, αποφυγή περιττών φαρμάκων και ουσιαστικές κοινωνικές εμπειρίες, να μην αφορά μόνο τη σωματική μας ευεξία. Είναι και ένας τρόπος να υποστηρίζουμε την ψυχική ισορροπία, τη διαύγεια και τη συναισθηματική μας σταθερότητα. Η επιστήμη, με κάθε νέα ανακάλυψη, αποκαλύπτει πως το μικροβίωμα δεν είναι ένας απλός συνοδοιπόρος της υγείας μας, αλλά ένας ζωντανός κρίκος που συνδέει το σώμα, τον εγκέφαλο και την προσωπικότητα. Όσο κατανοούμε βαθύτερα αυτή τη σχέση, τόσο πιο καθαρά διακρίνουμε ότι η φροντίδα του μικρόκοσμου μέσα μας είναι μέρος της φροντίδας του εαυτού μας — του τρόπου που σκεφτόμαστε, νιώθουμε και υπάρχουμε μέσα στον κόσμο
Η Dr.Ελένη Κάντζου είναι DDS, Dip.IBLM/BSLM
www.dreleni.com
